Cà Mau, vùng đất cực nam nơi địa đầu Tổ quốc. Đến với du lịch Cà Mau, du khách không chỉ trải nghiệm với sự hoang sơ, kỳ vĩ của miền đất xanh, với loại hình du lịch homestay độc đáo, với muôn vàng ẩm thực đặc sắc mà còn có cơ hội tìm hiểu về những nghề truyền thống như nuôi tôm, gác kèo ong, vót đũa đước, dệt chiếu thủ công,..

“Chiếu Cà Mau nhuộm màu tươi thắm

Công anh cực lắm mưa nắng dãi dầu

Chiếu này anh chẳng bán đâu

Tìm em không gặp anh gối đầu mỗi đêm”

Đó là lời bài bát “Tình anh bán chiếu” của soạn giả Viễn Châu được nghệ sĩ Út Trà Ôn thể hiện một cách mùi mẫn và đi vào lòng người dân Nam bộ với một sản phẩm nổi tiếng mang thương hiệu chiếu Cà Mau vang xa khắp nơi. Ở Cà Mau, dệt chiếu là một nghề được nối nghiệp cha ông, con cháu cùng chung tay phát triển và có được những làng nghề đặc sắc cho đến tận hôm nay.

Người ta thường nhắc đến nghề làm chiếu như là một công việc đòi hỏi sự chịu đựng dẻo dai cũng như sự tỉ mỉ khéo léo cần sự kết hợp giữa những người thợ với nhau cùng một lúc. Vốn là một nghề có từ lâu đời nên nghề chiếu Cà Mau phổ biến ở các nơi như Tân Thành (Tp Cà Mau), Tân Duyệt (Đầm Dơi), Tân Lộc (Thới Bình),… được người dân khắp nơi chuộng sử dụng.

Không như những địa phương khác, máy móc dường như đã thay thế phần nhiều cho việc làm chiếu thì ở Cà Mau nghề làm chiếu vẫn còn lưu giữ những nét thủ công truyền thống. Để có được một chiếc chiếu đẹp đòi hỏi những người thợ phải lao động vất vả theo nhiều công đoạn như chặt, chẻ, phơi khô và nhuộm lát; chấp trân lắp vào khuôn và dệt.

Cây lát có tên khoa học là cyperaceae, là một loại cây thuộc họ thực vật một lá mầm mọc và bắt rễ ở những mảnh đất ven sông, nơi có con nước lớn nước ròng và được phù sa bồi đắp nên thích hợp với một số địa thế như trên ở Cà Mau. Khi đã đạt được độ cao đúng chuẩn để dệt cho những khổ chiếu 0,6m đến 1,8m thì người dân có thể chặt lát đem về chẻ nhỏ, tách bỏ ruột để cho cọng lát sạch và mịn khi dệt chiếu sẽ bóng và đẹp. Tiếp theo là đem phơi nắng, nếu nắng tốt thì chỉ cần phơi 3 – 4 nắng là được, rồi nhuộm kỹ để cọng lát cho có màu sắc đẹp, giữ được độ bền lâu dài và sau đó lại tiếp tục đem phơi cho đến khi cọng lát khô là được.

Chấp trân cũng là một công đoạn đòi hỏi sự tỉ mỉ, người làm dùng những sợi bố được xé ra và đánh lại cho bền chắc để mắc vào những khung dệt tạo thành những khung sườn cố định cho những chiếc chiếu.

Sau khi những sợi trân đã được lắp vào khung thì đến công đoạn dệt chiếu. Công đoạn này đòi hỏi phải có hai người thợ cùng kết hợp với nhau gọi là thợ dập và thợ lẫy. Thợ lẫy dựa theo những mẫu sẵn có dùng cơ trượt luồn lên lách xuống những sợi lát màu qua những sợi trân trên khung dệt để tạo thành những hoa văn, hình ảnh, chữ nổi,…khác nhau. s Những chiếc chiếu hình thức có đẹp hay không phụ thuộc phần nhiều vào sự khéo léo tỉ mỉ của thợ lẫy. Còn thợ dập thì cũng giữ vai trò quan trọng không kém, một chiếc chiếu bền chắc được quyết định ở sức kéo và dập đều tay của người thợ dập. Thế nên, sự kết hợp ăn ý giữa người thợ dập và người thợ lẫy có thể nói là điều quan trọng nhất của công đoạn làm chiếu.

Sau khi dệt xong, chiếu còn phải được cắt tỉa, gọt đẽo những lằn chỉ thừa, lát dư sao cho chiếc chiếu trở nên bóng đẹp trước khi đến tay người tiêu dùng. Xuất hiện hầu hết trong các cuộc vui, những chiếc chiếu bông được trải trên những bộ ván hoặc trải giữa nhà để họ hàng, cô chú bác xum họp quay quần bên nhau uống trà, ăn bánh trong ngày vui của gia đình là một nét đẹp truyền thống vốn có xưa nay của người dân miền Tây sông nước.

Ngày nay, xã hội ngày càng phát triển, những sản phẩm nệm đắt tiền, êm ái ngày càng được người tiêu dùng lựa chọn. Nhưng không vì thế mà những sản phẩm chiếu Cà Mau bị lãng quên, nghề làm chiếu vẫn luôn bền bĩ duy trì vững chảy, được nhiều người ưng ý sử dụng và trở thành một làng nghề truyền thống đặc sắc đóng góp cho du lịch những giá trị văn hóa sâu sắc về đất và người Cà Mau.

Nếu có dịp trải nghiệm cùng với những làng chiếu của Cà Mau, ngắm nhìn những cánh đồng lát bao la, xanh tốt, quan sát những dãy lát màu nằm phơi mình dưới ánh nắng vàng rực rỡ và lặng người bên khung dệt theo hình ảnh lao động đẹp mắt của người dân làm chiếu và mua một vài đôi chiếu về làm quà cho người thân và bạn bè, du khách sẽ có được những giây phút thư giãn hết sức thú vị với nghề truyền thống độc đáo này.

Ảnh và bài viết: Dương Kim Chuyển